Katalog / Witam Cię Polsko! Jaworzno przed i po odzyskaniu niepodległości przez Rzeczpospolitą w 1918 roku

Z okazji setnej rocznicy odzyskania niepodległości przez Rzeczpospolitą Polską Muzeum Miasta Jaworzna zorganizowało wystawę czasową pt. Witam Cię Polsko! Jaworzno przed i po odzyskaniu niepodległości przez Rzeczpospolitą w 1918 roku. Wystawa wykracza poza standardowe ramy działalności Muzeum, jest pierwszym projektem wystawienniczym, zakładającym stworzenie dwóch uzupełniających się ekspozycji, z których jedna jest prezentowana w tradycyjnej sali wystawienniczej, natomiast druga prezentowana jest w plenerze — na płycie jaworznickiego Rynku. Wystawa prezentuje zagadnienie odzyskania niepodległości z perspektywy lokalnej. Ekspozycja wewnętrzna podzielona jest pod względem chronologicznym na trzy części. Pierwsza z nich obejmuje lata od trzeciego rozbioru Polski do wybuchu I wojny światowej (1795-1914), druga część poświęcona jest czasom I wojny światowej (1914-1918), natomiast trzecia część przedstawia sytuację w latach 1918-1922, od momentu odzyskania niepodległości do czasu ustalenia granic Rzeczpospolitej i okrzepnięcia polskiej państwowości. Ekspozycja zewnętrzna składa się z 20 plansz, ukazujących wygląd Jaworzna sprzed stu lat. Wybrane fotografie prezentują: przestrzenie miejskie, zakłady przemysłowe, obiekty sakralne, obiekty użyteczności publicznej oraz elementy infrastruktury transportowej (plansze z wystawy zostały zamieszczone w aneksie do katalogu wystawy).

Realizacji niniejszej wystawy towarzyszy wydanie jej katalogu, mającego formę bogato ilustrowanej publikacji popularnonaukowej. Katalog nie rości sobie praw do bycia pełnoprawną monografią naukową, która w wyczerpujący sposób opisuje historię Jaworzna i regionu w latach 1795-1922. Komplementarny do wystawy, katalog przedstawia kilka wybranych zagadnień, które zdaniem autora decydują o pewnej odmienności rozwoju historycznego Jaworzna i ziemi krakowskiej w okresie rozbiorów i dobie odzyskania niepodległości, względem pozostałych ziem polskich. Obszar ten został odłączony od Polski późno, dopiero na skutek trzeciego rozbioru w 1795 roku. Przez stosunkowo długi czas — od 1809 do 1846 roku — ziemia krakowska była częścią państwowości (Księstwo Warszawskie, Rzeczpospolita Krakowska), które cieszyły się dużym zakresem niezależności w zakresie kształtowania stosunków wewnętrznych. Żywe były tu idee narodowowyzwoleńcze, przejawiające się w wywoływaniu kolejnych powstań (powstanie krakowskie 1846, powstanie chrzanowskie 1849) lub w czynnym uczestnictwie i wspieraniu powstań wybuchających w innych częściach ziem polskich (powstanie styczniowe 1863). Polskie społeczeństwo, korzystając z liberalnej atmosfery, którą niosła ze sobą autonomia galicyjska, rozwijało odrębne formy życia społecznego i korzystało z powszechnej edukacji w języku polskim (od 1818). To wszystko zaowocowało w ostatnich dziesięcioleciach XIX wieku i na początku XX wieku masowym powstawaniem organizacji o charakterze patriotycznym, z których prawdopodobnie największe zasługi w regionie ma Towarzystwo Gimnastyczne Sokół, dostarczające także 5 ochotników do Legionów Polskich w latach wielkiej wojny. Warto przy tym prześledzić szlak bojowy II Brygady Legionów Polskich, w której służyła większość ochotników z Jaworzna. Ostatnie rozdziały katalogu przedstawiają okoliczności przejęcia władzy w Zachodniej Galicji przez Polską Komisję Likwidacyjną, ze szczegółowym opisem spisku wojskowego z 31 października 1918 roku, który umożliwił prowadzenie wobec Austriaków polityki faktów dokonanych.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
pochodzących z Funduszu Promocji Kultury

Autor: Adrian Rams

Opracowanie graficzne: Sławomir Śląski

Wydawca: Muzeum Miasta Jaworzna, Dyrektor — Przemysław Dudzik

Druk: Drukarnia Archidiecezjalna w Katowicach

Rok wydania: 2018